بخش نخست؛ ایلام باستان

موسیقی دان، نوازنده و ریشه های زبانی آن

از موسیقی دان در ادب فارسی دری، با نام رامشگر یا خنیاگر یاد شده است. . .  

رامشگر از دو بهر «رامش» و پسوند «گر» ساخته شده است. این پسوند گر، نشان دهنده مشاغل است، همچون، درگر (نجار) دیوار گر (بنا) آهنگر، مسگر، زرگر، بازیگر…  اما خود واژه ی رامش به معنی خوشی، خوشحالی و خوشبختی آمده است و ایرانیان گذران زندگی را به رامش، از جمله فرایض دینی می شمردند.

بنابراین رامشگر کسی است که وسائل خوشی و سعادت و خرمی و خوشحالی مردمان را فراهم می کند، چه با موسیقی و چه با متعلقات موسیقی. . .

ز رامشگــــــــران، رامشـی کن طلـــب

که رامش بـُــــــوَد ، نزد رامشگــــــران

اما واژه خنیاگر در زبان پهلوی «هونیاك كر» و با تخفيف هونیاکر بوده است و آن نیز از يك ریشه و پسوند«گر» ساخته شده است. ریشه این واژه، هونياك است که خود دارای دو بخش است، بهر نخست آن هو، همانست که در واژه هومن به معنی اندیشه نيك هنوز به همان صورت در واژه به جای مانده است، و با تبدیل «ه» به «خ» که در زبانشناسی مورد تحقیق قرار گرفته از آن واژه‌ی خوبِ امروز ساخته شده و دیگر قسمت، نياك است، که دگرگون شده واژه نواك بوده که امروز نوا خوانده می شود. زیرا که بسیاری از واژه ها که به (ک) پیش از حرف صدادار پایان می پذیرفته اند، به مرور از پهلوی به فارسی دری (ک) خود را از دست داده اند مثل داناک = دانا – رواک = روا.

باری واژه نواك نیز از جمله واژه هائی است که از يك ریشه و يك پیشوند ساخته شده، پیشوند آن «نی» است که هنور در واژه هائی چون نشستن، نهفتن، نوشتن . . . دیده می شود و ریشه آن «واك» همانست که در واژه های آواز پژواك (انعکاس آوا)، و خود کلمه‌ی (واژه) هنوز دیده می شود. این ریشه در زبانهای ایرانی به همین معنی صوت و آوا است و در سانسكریت با ریشه vakās مشتقات فراوان دارد که همگی به همان آوا و صوت, بر می گردد. در زبان کردی هنوز واژم به معنی گویم است و واژیدن یا واختن به معنی گفتن در زبان پهلوی نیز به همین معنا است. در زبان تاتی نیز به گفته احمد کسروی «واجن» به معنی گفتن آمده است.

 پس روی هم رفته خنیاگر از چهار بخش ترکیب شده و خنيا یا هونیاك به معنی آواز خوب یا نوای خوش است و این همانست که فردوسی در مقدمه داستان کاوس و مازندران و در آمدن رامشگر چیره دست و خواندن سرود مازندرانی، در يك بيت اشاره کرده است:

چنین گفت: کـز شهــــر مازنـــــــدران

یکی خــــوش نوازم ز رامشگــــــــران!

پژوهش و گردآوری: علی اکبرپور  (کارشناس ارشد تاریخ ایران باستان)